Yol

Yılmaz Güney

Sommige films zijn beroemder door de verhalen eromheen, dan om hun inhoudelijke en artistieke kwaliteiten. Yol is er een van (wat zeker niet wil zeggen dat geen goede film is, integendeel). De maker, Yılmaz Güney, werd in de jaren 60 en 70 veelvuldig door de Turkse autoriteiten vervolgd vanwege zijn films en boeken en omdat hij streefde naar een onafhankelijk Koerdistan. Meerdere malen schreef hij in de gevangenis scenario’s, die dan door zijn jarenlange assistent Şerif Gören werden verfilmd. Zo ook Yol: een portret van Turkije na de militaire staatsgreep van 1980, aan de hand van het verhaal van vijf Turkse en Koerdische gevangenen die een week verlof krijgen. De reis naar hun familie en vrienden levert louter teleurstellingen op. De vrouw van een van hen blijkt inmiddels prostituee te zijn, de familie eist eerwraak. Een ander moet zich verzoenen met zijn echtgenote en wordt dan samen met haar doodgeschoten. Een derde raakt verzeild in het conflict tussen Turkije en de Koerden.

Güney wist in 1981 uit de gevangenis te ontsnappen en naar Frankrijk te vluchten, waar hij Yol afmonteerde. De film was lange tijd verboden in Turkije. Maar hij won talloze internationale prijzen, waaronder de Gouden Palm in Cannes in1982.

He Groningen, jij ook hier?
 1982

Geschreven door Ted Chiaradia

Terugdenkend aan het begin van de jaren tachtig; het was niet de prettigste tijd om in op te groeien. Economische recessie, massale werkeloosheid, woningnood, verhoogde politieke spanningen tussen oost en west, een escalerende wapenwedloop, er heerste een algehele sfeer van doemdenken. De Britse postpunkgroep Joy Division weerspiegelde met hun donkere sound perfect het gevoel van uitzichtloosheid bij grote groepen jongeren.

Een deel van deze verloren generatie kwam in maatschappelijk verzet, met name in de groeiende krakersbeweging. Voor minder activistische generatiegenoten gaf alternatieve kunst en cultuur zin aan het bestaan.

Menig student waaronder de pretend-student, mezelf incluis, werd stilletjes beroepsvrijwilliger binnen de alternatieve kunstscene waar het Filmhuis ook onder viel. Voor het huidige succes van de gearriveerde culturele instellingen als Doornroosje en LUX is toen de basis gelegd.

Maar geschiedenis hangt ook af van tal van toevalligheden. En die deden zich voor in het Filmhuis in 1982.

Plots kwam er zicht op nieuwe, eigen huisvesting in een oud bankgebouw aan de Mariënburg – tegenover de huidige LUX. Verrassender was dat ik ergens in de zomer van dat jaar onverwacht een gesubsidieerde baan aangeboden kreeg.

En de Turks/Koerdische film Yol won vanuit het niets in Cannes de Gouden Palm, ex aequo met de wat commerciëlere politieke thriller Missing van de Frans-Griekse regisseur Costa-Gravas.

Als film was Yol artistiek en inhoudelijk gezien mogelijk niet het allerhoogste, als politiek drama maakte het diepe indruk. Wat wisten wij in die jaren van Turkije, Anatolië en hun problematiek met de Koerden? Voor het eerst kreeg dit rampzalige geschiedenisdrama een gezicht aan de hand van vijf verhalen over politieke gevangen die kort op verlof mogen. Hun lot is voor allen even pijnlijk, hartverscheurend en kent voor alle de karakters een treurige afloop.

De distributierechten van Yol waren in het bezit van de kleine geëngageerde filmverhuurder Fugitive. Doorgaans brachten zij politiek drama en documentaires naar de filmhuizen. Door de Gouden Palm brak voor hen onverwacht een nieuwe wereld aan en om dit te vieren werd in Cannes een borrel in een luxe strandtent georganiseerd. Als beginneling in het internationale filmcircuit liep ik er verlegen en onwennig tussen, totdat ik de coördinator van Liga 68, het Groningse filmhuis zag. Pseudo onverschillig liep ik op hem af en riep: ‘Hé Groningen, jij ook hier?’ Een terloopse opmerking met feitelijk een diepere betekenis, want -hoe onbeholpen en onwennig ook- ik wilde uitdrukken dat ik erbij hoorde of op zijn mist erbij wilde horen. Het was nog in een tijd dat Filmhuis Nijmegen bij alle belangrijke landelijke meetings met andere filmhuizen of filmverhuurders niet vertegenwoordigd werd door een coördinator. Nee, Nijmegen kwam dan met vier of vijf medewerkers voor de dag, er werd al snel gefluisterd dat Nijmegen met zoveel verschillende mensen uit de werkgroep kwam om elkaar te controleren.

Dat ik in de pikorde van het nog steeds volledige democratisch georganiseerde, filmhuis was gestegen, bleek uit het feit dat ik de onderhandelingen deed over Yol. De tot dusver progressieve filmdistributeur Fugitive rook zijn commerciële kansen en gunde deze film in eerste instantie aan de commerciële Scala bioscoop in Nijmegen. Zo dreigde Filmhuis Nijmegen daadwerkelijk door zijn eigen communistische vrienden een hak gezet te worden! Na lang en hard onderhandelen werd het compromis gevonden om Yol voor een lange periode maandelijks een weekend te draaien in het Filmhuis, toen nog in O42 aan de Oranjesingel. Overigens met heel veel succes, mede daardoor liepen de bezoekersaantallen op tot 26.000 en werd Filmhuis Arnhem in cijfers overtroffen.

In dezelfde periode kreeg ik vanuit een banenplanfonds onverwacht mijn eerste betaalde baan als bouw- verhuizingscoördinator aangeboden. Deze baan was helemaal niet voor mij bedoeld en door het toenmalige bestuur aangevraagd voor de meest ervaren medewerker die op beleidszaken goed onderlegd was. Helaas had hij de pech in Arnhem te wonen en bij het arbeidsbureau Nijmegen gold toen: ‘eigen volk eerst’. Filminhoudelijk was ik goed onderlegd, maar zakelijk en beleidsmatig was ik toen betrekkelijk onervaren. De uitdaging was vanaf het eerste moment levensgroot doordat een deel van het bestuur en de desbetreffende vrijwilliger meteen opstapten. Kort daarna vertrok ook de vaste medewerker, de enige ervaren professionele technisch coördinator, om in Maastricht directeur te worden. Het was een lange onzekere weg. Vaak heb ik daarom teruggedacht aan de film Yol, de lange weg die de hoofdfiguren in het rauwe landschap moesten afleggen naar hun bevrijding.

Met vallen en opstaan hebben wij samen met het vaste ‘kernteam’ van vrijwilligers alle stormen van dat moment doorstaan, gesteund door een nieuw professioneel bestuur bestaande uit juristen, zakenlui en ervaren oud-politici. Een van de sleutelscènes in Yol is wanneer de hoofdfiguur zijn vrouw op zijn schouders door het besneeuwde berglandschap draagt en weet dat zij het niet zullen overleven. Deze last, deze ‘burden’ moeten we in 1982 met zijn allen – en ik in het bijzonder – gevoeld hebben. Alleen overleefden wij het wél: Onze moeizame weg leidde na het vertrek uit het politiek-cultureel centrum O42 op weg naar de eigen huisvesting aan de Mariënburg. En daar zou het Filmhuis uiteindelijk volwassen worden en een professionele toekomst tegemoet gaan. En het ‘Hé Groningen, jij ook hier?’, zou nog vaak klinken.